Een politiek gevangene in Nederland

Over het programma

Tijdens dit programma gaan we in gesprek over het boek van Rein Gerritsen en de hoofdpersoon uit het boek namelijk Hüseyin Baybasin. Het verhaal van Baybasin speelt zich voor een belangrijk deel af in de roerige jaren 90 van Turkije. Jaren waarin banden van de Turkse staat met de onderwereld op een pijnlijke manier zichtbaar werden tijdens het Susurluk schandaal, met Baybasin in de rol van klokkenluider. Een periode waarin de straten van Turkije bezaaid lagen met de lijken van kritische journalisten, Koerdische politici, activisten, zakenmensen en andere ‘vijanden van de staat’. Tevens waren dit de jaren dat Nederland één van de belangrijkste wapenleveranciers van Turkije was.

De complexe context van (een mix van) inlichtingendiensten, etnisch-politieke conflicten en overheid-onderwereld banden leent zich uitstekend voor een spannende spionagethriller. Om dezelfde redenen is het door de jaren heen helaas ook vaak voedingsbodem geweest voor halfbakken complottheorieën die erg schadelijk zijn gebleken voor de zaak van Baybasin.

Tegelijkertijd is er vanuit verschillende hoeken ook veel (empirisch) onderbouwde kritiek geweest, onder andere op de gebrek aan verificatie van het aangeleverd bewijs en de problematische samenwerking met de Turkse inlichtingendiensten in de zaak Baybasin. Zo hebben onder andere gerenommeerde wetenschappers, Tweede Kamerleden, voormalige gevangenisdirecteuren, verschillende kranten, actualiteiten en nieuwsprogramma’s (zie ook de ‘lees meer’ sectie onderaan de pagina) zich door de jaren heen openlijk en kritisch hierover uitgelaten. Vooralsnog zonder succes, want Baybasin zit momenteel nog steeds vast in detentie.

Kortom, we hebben een zaak waarin verschillende wetenschappers en onderzoeksjournalisten na diepgravend onderzoek aangeven, dat er sprake is van een grote rechterlijke dwaling. Tegelijkertijd is het in sommige opzichten een complex verhaal, niet makkelijk te doorgronden en regelmatig gekaapt door verschillende complotdenkers. Gerritsen durft zich wel eraan te wagen, bovendien houdt hij zich verre van complottheorieën.

Tijdens deze avond gaan we in gesprek over het boek en de zaak Hüseyin Baybasin met:

• Sheri Laizer, is an author, photographer, broadcast journalist and translator of several books on the Kurds and Middle East, Sheri Laizer, has lived and worked in the region since 1983. She learned Turkish and basic Kurmanji and Badini during the 1990s as a war correspondent, covering the plight of Kurds in Iraq, Syria and Turkey – Iran being more difficult for a Western woman to access. Sheri Laizer also worked as a cameraman and translator for films about Kurds for the BBC, NHK Japan, the Australian Broadcasting Corporation, Primedia Canada, Channel Four, Insight Television News and Journeyman Pictures. A film was made about her work, Blessed Are They by the BBC. Her photographs of the Middle East have appeared in the Independent, BBC book publications and in academic books, magazines and newspapers. Laizer also promoted Kurdish music to the World Music circuit and took part in putting together compilations of Kurdish and Turkish folk music, with Peter Gabriel and WOMAD, working with Nasser Razazzi in the UK and at the Melkweg (in the Netherlands), with Şivan Perwer, the Kamkars, a great many singers from Iraqi Kurdistan and Alevi Kurdish singer, Muhlis Akarsu, who lost his life in the Sivas massacre with 34 others in 1993.
  For the past three decades, Sheri Laizer has also worked as an expert providing country reports for international immigration and asylum tribunals in the UK, the Netherlands, the US and Canada after working directly in the refugee sector. Her expert reports submitted in the cases of refugees and in High Court cases involving Turkey, Syria, Iraq, Iran, and Lebanon, include Kurds and Palestinians from all parts of their divided homeland and have helped secure refugee status for hundreds of people fleeing persecution.
  The sequel to her book, Martyrs, Traitors & Patriots – Kurdistan After the Gulf War is due out shortly. The original version in English is called, Iraq: Lies, Corruption & Hope? 20 Years After the US Invasion. The former in its Turkish translation was banned in Turkey in March 2021 despite having been legally on sale there since 2007. The banning of her book comes as part of President Erdogan’s increasing authoritarianism and clampdown on all aspects of Kurdishness.
• Rein Gerritsen (1959) studeerde wijsbegeerte, natuurkunde en theoretische psychologie aan de Rijksuniversiteit Utrecht. Gerritsen is wetenschapsfilosoof, vertaler en schrijver. Hij publiceerde over Paul Feyerabend, William James, Philip Zimbardo en Stephen Jay Gould. Momenteel werkt hij aan de Morgenthau-papers, een wetenschapsfilosofische trilogie in romanvorm over het leven van een Duitse artillerist tijdens de slag om Verdun. In voorbereiding is ook In het algemeen belang, een kennismaking met de forensische filosofie. Verder is hij ook freelance publicist voor onder andere voor Filosofie Magazine en bestuurslid van de Nederlandse Stichting voor Wijsgerig Pragmatisme.
• Ton Derksen (1943) is historicus, socioloog en filosoof. Na zijn leven als hoogleraar wetenschapsfilosofie raakt Ton Derksen bij toeval betrokken bij de zaak van Lucia de Berk, die op dat moment een levenslange gevangenisstraf uitzit voor zeven moorden en drie pogingen tot moord op haar patiënten. De in Oxford gepromoveerde Derksen stuit bij bestudering van de zaak op allerlei denkfouten waartoe het brein, dat primair gericht is op overleven, ons in onze alledaagse waarheidsvinding aanzet dan wel verleidt. Het boek Lucia de B.: Reconstructie van een gerechtelijke dwaling (2006), dat Derksen schreef naar aanleiding van zijn bevindingen, bracht een omslag in het denken teweeg die uiteindelijk heeft geleid tot de vrijlating van Lucia de Berk. De zaak gaat de geschiedenis in als één van de grootste gerechtelijke dwalingen ooit. Hierna verdiept hij zich nog in vier andere geruchtmakende zaken (waaronder de Puttense moordzaak & Deventer moordzaak) waar hij vergelijkbare denkfouten en dwalingen op het spoor komt. Over de zaak Baybasin schrijft hij maar liefst drie boeken: Rammelende argumenten voor de Hoge Raad: Wegpoetsstrategieën van mr. Aben in de herzieningszaak Baybasin (2017), De Baybasin taps: een politiek gevangene in Nederland (2015) en Verknipt bewijs: De zaak-Baybasin (2014).
• Adèle van der Plas is jurist en criminoloog en werkt sinds 1982 als strafrechtadvocaat in Amsterdam bij Bakker Schut & Van der Plas Advocaten. Sinds 2001 staat zij Hüseyin Baybasin bij als advocaat. Adèle van der Plas heeft strafrecht en criminologie gedoceerd aan de Universiteit van Leiden en aan de Universiteit Utrecht.
• Frans Douw werkte in verschillende gevangenissen en inrichtingen, waaronder het Pieter Baan Centrum. Nog steeds zet Douw zich in binnen- en buitenland in voor een menswaardige detentie. Hij richtte hiertoe samen met Toon Walravens de Stichting Herstel en Terugkeer op en maakt met Edwin Kleiss de podcast-serie The Prison Show. Douw is na zijn pensionering internationaal adviseur op het gebied van forensische psychiatrie en het gevangeniswezen, onder andere in de Verenigde Staten, Rusland, Oost-Europa, Engeland en Curaçao. Momenteel zet hij met fotograaf/kunstenaar Jan Banning een uitwisseling over strafrecht met de VS op: HAL (Holland America Line). Verder is hij ook de auteur van Het zijn mensen: het verhaal van een gevangenisdirecteur (2021) en bestuurslid bij Stichting Restore Justice.

Voordat we beginnen aan het tweede deel van de avond worden we vereerd met een optreden van:

• Cem Sivan Ergül, geboren in Adana (Turkije) die op zevenjarige leeftijd begon aan zijn muzikale carrière op de drums maar op negen jarige leeftijd overstapte op de gitaar. Na zijn studie aan de conservatoria van Mersin en Akdeniz werd hij geaccepteerd aan de koninklijke conservatorium in Den Haag. Tijdens zijn studietijd in Turkije won hij meerdere internationale competities. Op dit moment is hij een student van de legendarische gitarist Pavel Steidl.

In het tweede gedeelte van de avond gaan we in het Turks en/of Koerdisch verder met:

• İsmail Besikçi, Turkse socioloog, filosoof, revolutionair en schrijver. Hij heeft in totaal meer dan 17 jaar vastgezeten voor propaganda beschuldigingen in verband met zijn geschreven werk over de Koerdische zaak en de Koerden. Een van zijn eerste bijdrages was een etnografische studie naar een van de laatste overgebleven Koerdische nomadische stammen, de Alikan stam.
  Zijn eerste boek The order of East Anatolia (1969) waar hij een marxistische analyse deed van de Koerdische gemeenschap maakten hem tot staatsvijand. Na de coup van 1971 werd hij gearresteerd en veroordeeld tot 13 jaar celstraf. Na deze veroordeling werd hij geweerd van alle Turkse universiteiten.
  Een van zijn belangrijkste werken is International Colony Kurdistan (1991) waarin hij onder meer de Turkse staatsbeleid van de afgelopen 80 jaar beschrijft als een systematisch, genocidaal beleid ten opzichte van de Koerdische identiteit en cultuur. Verder zet hij uiteen hoe de regionale machten, ondanks alle onderlinge spanningen en tegenstrijdigheden, systematisch samen hebben gewerkt om alle vormen van Koerdische zelfbeschikking en autonomie te voorkomen en te ondermijnen. Dit boek wordt nog steeds gezien als een belangrijk basis voor degenen die hedendaags Koerdistan beter willen begrijpen. Net als voor zijn eerste boek, werd hij ook kort na het verschijnen van het laatstgenoemde boek gearresteerd en veroordeelt wegens het maken van ’terroristische propaganda’.
  İsmail Beşikçi is genomineerd voor een verschillende belangrijke internationale prijzen en titels. In 1987 was hij kandidaat voor de Nobelprijs voor de Vrede, in 2012 won hij de Hrant Dink prijs voor zijn onderzoek naar de Koerdische geschiedenis en de onderdrukking van de Koerden. In 2014 werd hij door Rudaw Media Network uitgeroepen tot persoon van het jaar vanwege zijn bijdrages over de Koerdische zaak.
• Serhat Bucak, jurist en Koerdische politicus is geboren op 17 oktober 1945 in het Siverek-district van Urfa. Na de afronding van zijn rechtenstudie in 1970 aan de rechtenfaculteit van Istanbul. Startte hij zijn eigen praktijk in zijn geboortedistrict. Tussen 1971 en 1973 werd hij twee keer gearresteerd om politieke redenen.
  In februari 1979 werd opnieuw gearresteerd in Urfa. Na zijn vrijlating ging hij aan de slag als advocaat in Istanbul waar hij tot 1992 heeft gewerkt. Tijdens zijn periode in Istanbul stond hij onder andere Turkse en Koerdische (revolutionaire) studenten bij als advocaat, maar ook verschillende intellectuelen die aangeklaagd waren door de staat zoals de Socioloog dr. İsmail Beşikçi. Hij specialiseerde zich in politieke rechtszaken, met name rechtszaken die door hun politieke aard veelal voorkwamen in militaire rechtbanken of zogenaamde “nationale veiligheidsrechtbanken” waar voornamelijk politieke tegenstanders en activisten terecht stonden.
  In 1990 ging hij aan de slag bij het provinciale bestuur van de HEP in Istanbul (Halkin Emek Partisi, vrij vertaald: De Arbeiderspartij van het Volk), een van de voorlopers van de HDP (een links-democratische partij die opkomt voor de rechten van onder andere Koerden, vrouwen, en andere minderheden). In dezelfde tijd was hij ook een van de grondleggers, en verantwoordelijk voor, de krant “Yeni Ülke”, tot het op rechterlijk bevel werd gesloten in 1993. Yeni Ülke was een pro-Koerdische krant die later samen zou gaan met “Özgür Gündem”. Verschillende columnisten die schreven voor de krant (zoals de Koerdische intellectueel Musa Anter) werden begin jaren negentig geëxecuteerd, net zoals tientallen andere vooraanstaande Koerdische denkers en zakenmensen. Serhat Bucak werd vanwege zijn betrokkenheid bij de krant aangeklaagd maar werd uiteindelijk vrijgesproken na een algemene amnestieregeling aangenomen ter bevordering van de persvrijheid. Hij werd daarentegen wel veroordeeld vanwege een toespraak die hij hield (25 september 1992) tijdens een congres van HEP in Wenen. Er werd een arrestatiebevel tegen hem uitgeroepen, als gevolg hiervan vroeg hij politiek asiel aan in Duitsland.
  In 1995 werd hij bestuurslid van de uitvoerende raad en woordvoerder van de wetscommissie van het PKDW (Het Koerdische Parlement in Ballingschap). De rechtszaak, die als reactie hierop tegen hem en andere leden werd aangespannen door de Turkse staat, is nog steeds actief.
  Hij is met zijn stukken en gedichten regelmatig terug te vinden in diverse kranten en tijdschriften over de hele wereld. Vrij recentelijk (2021) is zijn boek “Kürt Hakim” (De Koerdische Rechter) uitgebracht. Hierin vertelt hij het verhaal van zijn vader Faik Bucak, de eerste (openlijk) Koerdische rechter en leider van de eerste Koerdische politieke partij sinds de oprichting van de Turkse republiek die om het leven kwam na een gewapende aanslag.
• Abdullah Demirbaş, socioloog en voormalig burgemeester van de gemeente Sur (Diyarbekir). Hij heeft twintig jaar gewerkt als filosofie leraar en heeft bijgedragen aan de oprichting van de Mardin-branche van de Turkse Lerarenvakbond. Vanwege zijn inzet voor lessen in het Koerdisch, werd hij aanvankelijk overgeplaatst en later ontslagen uit de ambtenarij. Bij de lokale verkiezingen in Turkije in 2004 werd hij verkozen tot burgemeester van het historische centrum van Diyarbakır (Sur). In 2007 werd Demirbaş afgezet door de staat. De reden was dat hij het gebruik van Koerdisch, Arabisch, Armeens en Aramees als officiële talen naast het Turks toeliet.
  Bij de lokale verkiezingen van maart 2009 werd hij met een grotere meerderheid herkozen. De vervolgingen tegen hem gingen echter door en in mei 2009 werd hij veroordeeld tot 2 jaar gevangenisstraf wegens taalmisdrijven. Hij is een voorvechter van minderheidstalen en heeft Turkije opgeroepen het Europees Handvest voor regionale of minderheidstalen te ratificeren.
  Zijn project “Een verhaal voor elke nacht en elk huis is een school” had tot doel 365 verhalen voor kinderen in het Koerdisch en andere minderheidstalen te publiceren. Een rechtszaak tegen hem over dit project werd in september 2009 geseponeerd. Op 24 december 2009 werd hij vastgehouden als onderdeel van een wijdverbreid hardhandig optreden tegen leden van de voormalige DTP (Demokratik Toplum Partisi vrij vertaald: Democratische Samenlevingspartij). Op 30 december stuurde hij vanuit de gevangenis een open brief waarin hij om medische behandeling vroeg en de aandacht vestigde op het politieke karakter van zijn arrestatie. Hij werd op 15 mei 2010 op medische gronden vrijgelaten.
  In 2011 berichtte de Turkse pers dat zijn leven op het spel stond omdat een door de autoriteiten opgelegd reisverbod hem verhinderde de medische zorg te krijgen die hij nodig had. Op 9 augustus 2015 werd hij gearresteerd en werden verschillende aanklachten tegen hem ingediend. In 2017 liepen er nog diverse strafzaken tegen hem onder andere voor het bijwonen van begrafenissen van PKK-strijders.