Terugblik: Kraak de spelregels

Voor het eerst ooit in Pakhuis de Zwijger droegen de sprekers op het podium een bivakmuts. De avond stond namelijk in het teken van kraken, dat illegaal is sinds 2010. Te vaak worden kraakprogramma’s in een nostalgisch jasje uit de jaren ’70 of ’80 gegoten, en juist daarom stond de ervaring van het kraken nu centraal. Er is tegenwoordig immers sprake van een merkwaardig spanningsveld: de illegaliteit van kraken neemt toe, terwijl de legitimiteit binnen de wooncrisis groeit.

Aan het programma deden drie verschillende kraakgroepen mee: Anarcha-Feminist Group Amsterdam (AFGA), Autonomous Student Struggle (ASS) en Mokum Kraakt. Waar staan deze groepen voor? Ten eerste is AFGA een intersectioneel, feministisch en anarchistisch collectief, dat bestaat uit FLINTA*¹ personen. Volgens AFGA is er geen veiligheid zolang zij onder het kapitalisme, de staat en het patriarchaat leven en door te kraken maken ze voor zichzelf veilige woonruimte. Ten tweede gelooft ASS in een wereld waar mensen zelf kunnen bepalen wat ze willen leren zonder bemoeienis van de staat. Daarbij stelt ASS de universiteiten verantwoordelijk voor het gebrek aan (betaalbare) huisvesting voor studenten. Ten derde pakt Mokum Kraakt onder een antikapitalistisch geluid de buurt terug van het grootkapitaal voor Amsterdammers. Bovendien zijn ze gefrustreerd door het leven in een neo-liberale stad en houden zich, naast woonruimte, bezig met het creëren van cultuur in de stad.

Waarom ze kraken? Het probleem is dat er een materiële nood is voor huizen, waardoor veel mensen op straat slapen. De woonstrijd is een symptoom van lang wanbeleid en kraken is een manier om direct leegstand te gebruiken voor huisvesting. Bovendien maakt elke groep de wooncrisis zichtbaar in het centrum van Amsterdam door daar te kraken. Ook zij verdienen daar plek, net als iedereen.

De spelregels

Sinds 2010 is kraken door de staat gecriminaliseerd. Voor die tijd voldeed het neerzetten van een stoel, tafel en bed in een huis dat langer dan 1 jaar leegstond. Nu ligt dat ingewikkelder. Vandaag de dag kunnen krakers tegen een aankomende ontruiming door het OM een kort geding aanspannen, waar het eigendomsrecht versus het huisrecht wordt getoetst. Door de ​​schorsende werking van een kort geding (+- 8 weken), kunnen krakers in ieder geval tot die tijd in een pand verblijven.

Als een kraakactie door de blauwe petten als heterdaad wordt bestempeld, kunnen krakers per direct ontruimd en opgepakt worden. Vanaf 2010 heeft de gemeenteraad besloten dat er niet ontruimd wordt voor leegstand in Amsterdam. Toch hebben alledrie de kraakgroepen dit wel meegemaakt, maar dan onder het mom van ‘brandveiligheid’ of onterechte heterdaad. Maar zoals AFGA stelt, waarbij sprake was van onterechte heterdaad: ‘Met een kort geding achteraf aanspannen krijg je het pand niet terug, dan sta je nog steeds op straat.’

Van links naar rechts: Mokum Kraakt, ASS, AFGA

In de zomer van 2022 wordt kraken nog strenger aangepakt. De nieuwe wet ‘Handhaving Kraakverbod’ gaat in, waardoor krakers de mogelijkheid verliezen om een kort geding aan te spannen. Kraakzaken zullen geprioriteerd worden binnen een kort tijdskader, waardoor andere zaken opzij worden geschoven. De uitvoeringsorganisaties – De raad van state, de raad voor de rechtspraak, het OM, de politie – hebben allemaal bezwaar gemaakt. Tevens niet om morele redenen, maar om de onuitvoerbaarheid van de wet. Strafrechtadvocaat Willem Jebbink legt uit dat de nieuwe wet een strafrechtelijke toetsing is door een rechter-commissaris binnen 72 uur na de kraak. ‘Wie bouwt er in een, twee, drie dagen een dossier op?’ Willem denkt dat de afweging waarschijnlijk gebaseerd wordt op wat de eigenaar in zijn aangifte zegt en de waarheid ervan kan je niet toetsen. In zijn beroepsgroep staan rechter-commissarissen ook wel bekend als stempelmachines, zegt Willem schrijnend. De mede-initiatiefnemer van het woonprotest Melissa Koutouzis vult hierop aan dat het verder criminaliseren van kraken het zoveelste politieke middel is om huiseigenaren te beschermen. Huiseigenaren worden meer beschermd door de politiek en het financiële systeem, dan mensen die (sociaal) huren of mensen die dakloos zijn. Volgens Melissa zij we als samenleving niet boos genoeg dat er in Nederland 100.000 dakloze mensen zijn en als er in verkiezingsprogramma’s staat dat wonen een recht is, moeten er consequenties zijn.

Legalisering van kraken?

Volgens gemeenteraadslid Nilab Ahmadi van BIJ1 moeten we durven losbreken van de lijn die de Haagse politiek voert. Daarom komt ze met een driedelige motie voor de aankomende raadsvergadering op 20 april, waar ze o.a. pleit voor het deprioritiseren van de ontruiming van kraakpanden. De Driehoek heeft namelijk eens eerder besloten het landelijke boerkaverbod te deprioritiseren en heeft tevens een negatief stemadvies uitgegeven rondom de wet ‘Handhaving Kraakverbod’. Uit het publiek komt een opgestoken hand met een vraag naar Willem. Jazie Veldhuyzen (fractievoorzitter BIJ1) vertelt dat sinds 2019 Halsema het kraak- en ontruimingsbeleid heeft aangescherpt en dat pas daarna het ene na het andere pand illegaal werd ontruimd. ‘Hoeveel invloed heeft de burgemeester binnen de Driehoek als er een motie wordt aangenomen in de raad om ontruimingen tegen te gaan?’ Willem antwoord dat je als gemeente maar ⅓ van de Driehoek kan controleren. De andere ⅔ – de officier van justitie en de politiechef – worden gecontroleerd door de Tweede Kamer. Volgens Willem heeft de Driehoek veel macht en kan het in wezen ongecontroleerd zijn gang gaan.

Dan komt er nog een vraag uit het publiek. ‘Hoe kan het dat het in sommige gemeentes heel makkelijk is om te kraken, zoals Zaanstad, terwijl er in Amsterdam om de haverklap uitzettingen zijn?’ Ree (Bond Precaire Woonvormen) wijst op het verschil in grondprijzen. Het gedogen van kraken in Amsterdam zal een signaal naar het hele land sturen, vult Nilab aan. Dan geeft Willem een hoopvolle draai aan de avond. Hij zegt namelijk dat het gedogen van kraken in Amsterdam kan binnen de huidige wet. Melissa vraagt of hij hen daarmee wilt helpen en daar stemt Willem gelijk mee in.

Van links naar rechts: Jaap Draaisma, Ree, Willem Jebbink, Melissa Koutouzis, Nilab Ahmadi

Waar een wil is, is een weg

De avond stond voor mij in het teken van verbinding. Zoals Melissa al mooi stelde: ‘Zonder de kraakbeweging is er geen woonbeweging. En andersom.’ De verschillende sprekers schetsen een duidelijk beeld van kraken anno nu, waarbij ieder iets van elkaars perspectief heeft kunnen opsteken. Nu is het tijd om de handen ineen te slaan, want blijkbaar valt de gedoog-puzzel te kraken. Muzikant Jan Modaal sluit het programma af met afvragend kabaal: ‘Waar moeten we wonen dan?’ Dan zingt hij herhaaldelijk ‘geboren, getogen, uitgezet’ en stopt pas als de zaal luidkeels mee doet. Met een laatste haal op zijn gitaar, joelt hij ‘kraken gaat door’. Waarna de leus ‘Wet of geen wet, kraken gaat door’ door de zaal heen dendert.

Jan Modaal

¹FLINTA* = vrouwen, lesbiennes, intersekse, non-binaire, trans- en agender, en * anderen die door de cispatriarchale samenleving onderdrukt worden.

Kijk hier Kraak de Spelregels terug