Als fotograaf heb je een bepaalde macht, namelijk de macht van beeldvorming. Dit is wat Çiğdem Yüksel al in het begin van haar carrière als fotograaf ontdekte. Deze macht zorgt ervoor dat je mensen in een bepaald licht kan schetsen. Dit kan positief zijn, maar ook negatief uitpakken en zo zorgen voor schadelijke stereotypering. Als vrouw met een Turkse achtergrond en islamitische opvoeding weet Çiğdem als geen ander wat voor effect stereotype beeldvorming kan hebben. Het is dan ook niet gek dat de beeldvorming van moslima’s een groot onderdeel van haar werk geworden is.
In het rapport ‘Moslima’s in kranten’, dat ze in 2020 opstelde samen met Ewoud Butter, kijken ze naar het beeldgebruik van de landelijke kranten. In dit onderzoek analyseerde ze 2561 foto’s uit de Telegraaf, de Volkskrant en NRC. Het resultaat bevestigde een niet bepaald een vrolijk stereotype. Moslima’s zijn volgens deze foto’s huilende, vluchtende, demonstrerende of onderdrukte vrouwen. Tijdens het drieluik ‘Moslima’ in Pakhuis de Zwijger onderzochten wij het huidige probleem van deze beeldvorming. Hierbij werden wij geïnspireerd door initiatieven met een representatieve beeldcultuur. Tot slot wierpen we een blik op de toekomst van beeld maken.
Moslima 1 | De Macht van Beeld
Voor een volle zaal deelde Çiğdem wat de Nederlandse krantenlezers te zien krijgen van gesluierde moslima’s. Zo toonde ze dat 70% van de beelden in een negatieve context worden gebruikt. In de artikelen over onderwerpen die zich afspelen in het buitenland was 21% van de gevallen over oorlog, conflict en bezetting. In binnenlandse context ging het in 19% van de gevallen over integratie en inburgering.
Çiğdem’s presentatie van het rapport werd opgevolgd door een tafelgesprek met beeldmakers en (hoofd)redacteuren van het ANP. Tijdens dit gesprek gingen ze dieper in op de manieren waarop er bijgedragen wordt aan de stereotype beeldvorming. Ook werden de problemen geschetst waar beeldmakers in de praktijk mee geconfronteerd worden. Na kritische vragen uit het publiek werd er ook al kort nagedacht over oplossingen voor beeldmakers, beeldredacteuren en beeldbanken.
Moslima 2 | De nieuwe beeldvormers
“Het is nog niet zo makkelijk hè”. Dit stelde Merel Bem in haar presentatie tijdens deze avond. Na het vaststellen van de problemen, tijdens de tweede avond over de macht van beeld, was het tijd om op zoek te gaan naar inspiratie. Deze avond bood om die reden het podium voor verschillende mensen die zich al actief inzetten voor een meer representatieve beeldcultuur van moslismvrouwen.
Zo deelde Charlotte Biskop dat de NOS sinds 2018 hun eigen beeldbank heeft waarin ze streven naar diversere beelden en een actieve beleidsvoering hiervan. Ook toonde TikTok journalist, Maya-Nora Saaid een andere blik op het Midden-Oosten. En zo inspireerde Sari Noordwest, de oprichter van de Inclusieve Beeldbank EMMA, het publiek met voorbeelden van hoe je cliché beeldvorming kan vermijden.
Moslima 3 | Future image making
Terwijl Çiğdem en de anderen die aanwezig waren bij de tweede avond, op zoek gingen naar manieren om stereotype beeldvorming tegen te gaan, zijn vele technologische tools al decennialang gevoed met dezelfde stereotype beelden. Samen met experts bespraken we tijdens deze laatste avond wat de invloed van artificiële intelligentie (AI) is.
Babusi Nyoni trapte de avond af met een real-time sessie waarin hij beeld genereerde met behulp van de tool Midjourney. Hierdoor kreeg iedereen in de zaal direct een beeld van de werking van AI en hoe de eenzijdige database de resultaten beïnvloedt. Ook werd er tijdens de gesprekken extra benadrukt dat AI geen bewustzijn heeft. De beelden die gecreëerd worden zijn compleet afhankelijk van de data die mensen er zelf instoppen. AI functioneert als het ware als een spiegel voor de samenleving. De stereotypes die leven in de samenleving, worden ook gereproduceerd door AI tools.
Al met al accentueerde deze laatste avond nogmaals waarom het zo belangrijk is om deze gesprekken over de macht van beeldvorming te blijven voeren. Zodat wij in een tijd waarin het selecteren van data grote invloed heeft op wat wij te zien krijgen, de progressie naar een inclusieve en rechtvaardige samenleving niet verliezen.
