We moeten het hebben over fiscale regelingen. Een thema dat niet bepaald tot de verbeelding spreekt, dus waarom zou je verder lezen? Wel hierom: deze ogenschijnlijk droge materie heeft een grote vinger in de pap als het gaat om vermogensongelijkheid. Wie meer inzicht heeft in fiscale kortingen komt tot de conclusie dat grote vermogensongelijkheid geen noodzakelijkheid is, maar in sommige gevallen een politiek gefaciliteerde disbalans. Dat terwijl alle grote politieke partijen in meer of mindere mate pleiten voor kansengelijkheid en bestaanszekerheid. Twee idealen waar grote vermogensongelijkheid beslist geen positieve invloed op heeft…
Laten we beginnen met de definitie. Het Ministerie van Financiën legt uit dat het regelingen betreft die de belastingopbrengst verminderen, zoals aftrekposten, vrijstellingen, heffingskortingen en verlaagde tarieven. In een rapport van juni 2023 stelt het Ministerie vast dat alle fiscale regelingen opgeteld maar liefst 40 procent van de belastinginkomsten van het Rijk bedragen. Zonder de regelingen zou er dus aanzienlijk meer geld naar de staatskas gaan. Het totale bedrag van fiscale regelingen komt neer op bijna 147 miljard euro en is de afgelopen jaren met gemiddeld 5 procent per jaar gestegen. Om deze enorme korting te verantwoorden moeten fiscale regelingen “effectief zijn tegen aanvaardbare kosten.” Effectief voor het doel van de regeling en aanvaardbaar wat betreft de kosten die de regeling de samenleving oplevert. Immers, fiscale regelingen verhogen indirect de belastingdruk voor anderen. Naast de veelbesproken praktische bezwaren omtrent de onnodige complexiteit van het belastingstelsel door de veelheid aan fiscale regelingen, betreft het dus een moreel vraagstuk wie ervan profiteert en wie niet.
Doelend op die waarde afweging schrijft de Rijksoverheid op haar website: “Het is daarom belangrijk om zeker te weten dat deze regelingen doen waarvoor ze bedoeld zijn en of het doel ervan inmiddels niet achterhaald is. Daarom wordt er periodiek bekeken of de fiscale regelingen nog doelmatig en doeltreffend zijn.” Dit veronderstelt op zijn minst de aanwezigheid van een politiek beargumenteerd doel. Opvallend is dan de conclusie van de Algemene Rekenkamer die in 2021 op basis van 20 jaar onderzoek stelde dat er voor de meeste fiscale regelingen geen goede onderbouwing is. Het onderzoeksinstituut adviseert om deze reden alleen fiscale regelingen toe te passen die onlosmakelijk verbonden zijn met het belastingstelsel en de “wildgroei van fiscale regelingen flink terug te snoeien”.
Het snoeien van de wildgroei blijkt een lastige opgave. Eén van de redenen waarom het afschaffen van fiscale regelingen lastig is, is het feit dat het doorgaans een relatief kleine groep mensen betreft die groot belang heeft bij het voortbestaan van de regeling. Bij dreiging van afschaffing zullen zij sneller de barricades opgaan dan de grotere groep mensen die weliswaar baat heeft bij afschaffing, maar voor wie het verhoudingsgewijs maar een klein voordeel oplevert. Terwijl alle fiscale regelingen opgeteld dus neerkomen op de eerdergenoemde 40 procent van de totale belastingopbrengst.
In een rapport van het ministerie van Financiën van dit jaar komen van de 116 geëvalueerde regelingen slechts 11 regelingen overtuigend goed uit de verf. Van alle overige regelingen wordt gesteld dat ze ofwel tekortschieten wat betreft doeltreffendheid, ofwel niet doelmatig zijn. Over bepaalde regelingen wordt geconcludeerd dat er weinig valide redenen lijken te zijn waarom een bepaalde groep bevoordeeld wordt, zoals bijvoorbeeld bij de nettopensioen- en nettolijfrente-regeling. Hierover schrijft het ministerie dat dergelijke uitzonderingen leiden tot meer complexiteit, minder belastinginkomsten en grotere vermogensongelijkheid. Een nou niet bepaald gunstige drietrapsraket.
Aan welke fiscale knoppen kunnen en moeten we draaien om weerstand te bieden tegen door de overheid gefinancierde vermogensongelijkheid? Op 2 november gaan we op zoek naar antwoorden samen met beleidsmakers, economen, onderzoekers en opiniemakers. Reserveer hier je gratis plek en praat mee over de toekomst van “de grote gelijkmaker”.
