De leefbaarheid van de aarde staat onder hoogspanning. Van de negen vastgestelde planetaire grenzen hebben we er al zes overschreden. Dat betekent dat er op zes niveaus door mensen een onomkeerbare instabiliteit van het klimaat is veroorzaakt. De bereikte limieten zijn: klimaatopwarming, verlies van biodiversiteit, ontbossing, waterschaarste, verstoring van de stikstofkringloop en chemische milieuverontreiniging. De menselijke invloed is hier nu dus zo groot dat de aarde het niet zelf kan herstellen naar een evenwichtig klimaat. Sinds de laatste ijstijd van 10.000 jaar geleden heeft al het leven op aarde zich onder stabiele omstandigheden kunnen ontwikkelen. Daar is nu voorgoed een einde aan gekomen. Wat gaan Nederlandse politieke partijen de komende kabinetsperiode doen om de crisis aan te pakken? En hoe kunnen Nederlandse doelen rekening houden met internationale klimaatrechtvaardigheid?
Een veelgenoemde planetaire grens in klimaatbeleid is de opwarming van de aarde. Voor een leefbare planeet moeten we onder 1.5ºC opwarming blijven. Deze, in Parijs ondertekende, doelstelling is noodzakelijk maar ook ambitieus. Er is namelijk nog maar een kleine hoeveelheid CO₂ over die we mogen uitstoten voordat we over de koolstofgrens heen gaan. Dit wordt ook wel het koolstofbudget genoemd. Wat betreft de verdeling van dat koolstofbudget wordt momenteel in internationaal klimaatbeleid verwezen naar het fair share principe. Landen die meer uitstoten en hebben uitgestoten dragen een grotere verantwoordelijkheid om emissies terug te dringen. Bij het ondertekenen van het Akkoord is hiermee ingestemd onder de noemer ‘common but differentiated responsibilities’. Voor Nederland betekent dit dat we de overheidsplannen van 55% CO₂ reductie in 2030 moeten aanscherpen om onze fair share te leveren. Met de huidige doelstellingen nemen we simpelweg meer dan afgesproken en eerlijk is.
Veel landen uit het mondiale Noorden, waaronder dus Nederland, koersen af op meer uitstoot dan ze eerlijkheidshalve zouden moeten reduceren om het koolstofbudget niet te overschrijden. Om de onrechtvaardigheid te illustreren: bij elkaar opgeteld zijn deze rijke landen verantwoordelijk voor een schokkende 92% van het overschrijden van planetaire grenzen. Dit inzicht heeft de term ‘atmosferische kolonisatie’ in het leven geroepen. Een moderne vorm van exploitatie waar het mondiale Zuiden nog steeds het onderspit delft. Waar eerder arbeid door slavernij en grondstoffen werden toegeëigend, wordt nu meer dan een fair CO₂ budget uitgestoten.
©Floreska Olmberg
Verdeelsleutel 1: op basis van huidige uitstoot
Ondanks dat landen het belang van ‘common but differentiated responsibilities’ hebben erkend, zijn er geen concrete afspraken gemaakt over wat een rechtvaardige verdeelsleutel is. Er zijn verschillende manieren mogelijk die sterk verschillen in afbouwsnelheid. Een aantal is geplot in bovenstaande grafiek. Zo is de paarse lijn het koolstofbudget van Nederland als we uitgaan van de huidige uitstoot. Dat wil zeggen dat als Nederland nu bijvoorbeeld 1% van de wereldwijde emissies veroorzaakt, we om die reden ook 1% van het resterend koolstofbudget mogen uitstoten. Belangrijk is om hier op te merken dat het doel van Rutte IV dus nog minder ambitieus was dan het al niet veelbelovende scenario van afbouw op basis van huidige uitstoot.
Verdeelsleutel 2: op basis van populatie
Dan zijn er nog twee andere emissiepaden die meer rekening houden met de noodzakelijke internationale samenwerking. De blauwe lijn is gebaseerd op het aantal Nederlandse inwoners en het idee dat elk mens op aarde recht heeft op evenveel CO₂ uitstoot. Dit emissiepad staat in schril contrast met het groene huidige beleid en de rode doelstelling van Rutte IV.
Verdeelsleutel 3: op basis van rechtvaardigheid
De steile gele lijn maakt het mogelijk om in één oogopslag te zien hoe we – op basis van het fair share principe – hadden moeten handelen na het ondertekenen van het Akkoord van Parijs. Dit is bovendien het enige scenario dat rekening houdt met historische uitstoot en financiële draagkracht, zoals het fair share principe het voorschrijft. Deze lijn volgend hadden we dan al vanaf 2015 substantieel minder moeten uitstoten om in 2030 koolstofnegatief te zijn. Dat vereist dus nog meer reductie dan voor net zero nodig is.
Nederlands klimaatbeleid is dus onlosmakelijk verbonden met de internationale context. Een context waarin we een grotere verantwoordelijkheid dragen door exploitatie van het mondiale Zuiden en de huidige hoeveelheid uitstoot. In aanloop naar de verkiezingen gaan we op 16 november met diverse internationale activisten, Nederlandse jongeren en kandidaat-kamerleden het gesprek aan over de rol van Nederland in het mondiale klimaatdebat. Hoe gaan onze politici ervoor zorgen dat Nederland de verantwoordelijkheid neemt voor de huidige disbalans? En hoe gaan we zo snel mogelijk CO₂ uitstoot verminderen, zodat we niet nog meer nemen dan ons toekomt? Reserveer hier je gratis plek!
