Nederland is 10 graden kouder. Een stijging van de zeespiegel van maar liefst 3 meter. Steeds meer droogte, natuurbranden en extreme hitte. Het klinkt als een slechte science-fiction film, maar het kan nog in ons leven zomaar de realiteit worden. Er zijn namelijk meerdere kantelpunten die we naderen en die zichzelf met een domino-effect kunnen versterken. Sommigen zijn mogelijk al bereikt. Ondanks dat wetenschappers al meer dan een decennium geleden de grote risico’s van deze tipping points hebben ontdekt, blijkt er weinig media-aandacht te zijn voor deze naderende omslagpunten en is de klimaatcrisis voor de meeste mensen nog een abstract begrip. In deze reeks duiken we daarom in de klimaatwetenschap om onze kennis over tipping points op te schroeven en hebben we tegelijkertijd aandacht voor hoe we ook positieve, sociale kantelpunten kunnen bereiken. Kunnen we onze manier van leven snel genoeg aanpassen om de kwetsbare randvoorwaarden van ons leven overeind te houden?
Een voorbeeld van een klimaatkantelpunt is het smeltende pool-ijs. Nergens warmt de aarde sneller op dan op de Noordpool en Antarctica. De tranen van de smeltende gletsjers druppelen as we speak in het stijgende zeewater – de aarde huilt. Met mogelijk megalomane gevolgen: een zee die 15 meter hoger is dan nu en het stilvallen van de warme golfstroom waardoor het Europese continent gemiddeld 30(!) graden afkoelt.
Om een kans te blijven houden op het behoud van een evenwichtig en voorspelbaar klimaat zijn meerdere razendsnelle gedragsveranderingen nodig. Alle klimaatmodellen laten een grote breuk met de trendlijn zien die ergens in de komende paar jaar moet gaan plaatsvinden om de ergste rampscenario’s te voorkomen. Daarom zijn social tipping points onze enige hoop op een leefbare toekomst. Dit zijn snelle omslagpunten in wat we “normaal gedrag” vinden. Of het nou fashion trends zijn of deelname aan A12-blokkades: de route naar een kantelpunt volgt in grote lijnen een vast stramien. Een aantal voorlopers begint met dingen anders doen dan de status quo. Ze worden uitgelachen en geridiculiseerd. Het vergt een sterk karakter en dikke huid om te breken met sociale normen. Maar als de eerste volgers hun ideeën overnemen, begint er al iets te veranderen. Deze early adapters zijn nog altijd in een minderheid maar ze hebben wel de aanstekelijke glow van de avant-garde. Media pikken het op, er ontstaat een buzz. Het wordt steeds aantrekkelijker om onderdeel te zijn van de voorhoede. Een kleine sneeuwbal groeit en groeit en stapje bij beetje wordt het voorheen geridiculiseerde gedrag normaler. Een kantelpunt wordt bereikt wanneer het niet langer raar is om mee te doen met de voorhoede maar het juist gek is om achter te blijven. Dit punt kan heel snel gaan. Ineens kan de grote middenmassa van mening veranderen.
Een mooi voorbeeld van zo’n sociaal kantelpunt is de campagne van Groen Pensioen. Zij strijden voor het verduurzamen van beleggingen van pensioenfondsen en zijn hierbij erg succesvol. Net als ABP vorig jaar, besloot Pensioenfonds Zorg en Welzijn (PFZW) zo deze maand na een intensieve campagne 97 procent van hun aandelen in olie- en gasbedrijven te verkopen. Het fonds waar bijna 3 miljoen Nederlanders pensioen opbouwen merkte dat de bedrijven geen overtuigende klimaatstrategie wisten te ontwikkelen. Door het verkopen hebben zij geen vinger in de pap meer op de aandeelhoudersvergadering, maar dragen zij wel bij aan een verandering van sociale normen. De boodschap is duidelijk: investeer goed geld niet in kwaad geld.
Dit sentiment van Groen Pensioen leeft niet alleen in Nederland. Er zijn symptomen te ontdekken van een soortgelijk sociaal kantelpunt in de rest van de wereld. Zo besloot het staatspensioenfonds van New York vorige week hun investeringen in oliegigant Exxon en 7 andere fossiele bedrijven te verkopen. Ook in andere landen zijn er succesvolle campagnes en zijn er wereldwijd 1614 organisaties met een vermogen van 37 biljoen euro die allemaal werken aan het afstoten van fossiele investeringen. Deze organisaties zien in dat de fossiele industrie te weinig bewijst dat zij daadwerkelijk hun beste been voor hebben in de energietransitie.
Tegelijkertijd worden duurzame technologieën en energieën steeds meer omarmt en worden zij ook goedkoper, zoals elektrische auto’s en zonnepanelen. Door campagnes als die van Groen Pensioen bewegen we niet alleen meer en meer naar een hervorming van de financiële markt, maar worden er ook nieuwe morele normen gevormd. Normen die niet alleen goed zijn voor de planeet, maar ook steeds beter voor de portemonnee. Het investeren in fossiele industrieën is door drukkende klimaat regelgeving namelijk riskant en er is een bloeiende markt ontstaan rondom groene energie. Hopelijk komt het sociale kantelpunt rondom morele normen hierbij in zicht. Naast deze ontwikkeling, wijzen onderzoekers naar andere potentiële sociale kantelpunt elementen, zoals het belang van klimaat onderwijs en het bouwen van klimaatneutrale steden.
Op 5 maart gaan we in gesprek met sociaal psycholoog Jan Willem Bolderdijk die ons meer vertelt over hoe deze sociale kantelpunten precies werken en welke rol we zelf hierin kunnen spelen. Kantelpunten kunnen zich namelijk plaatselijk afspelen en kunnen beginnen in je eigen sociale omgeving, maar kunnen uiteindelijk wereldwijde gevolgen hebben. Helaas geldt dat ook voor klimaatkantelpunten. Zo kan het smelten van het poolijs in Antarctica leiden tot metershoge zeespiegelstijging hier in Nederland. Samen met ijs-onderzoeker en NOS weerpresentator Peter Kuipers Munneke leren we meer over de onderbelichte inzichten uit de klimaatwetenschap en duiken we dieper in het klimaat kantelpunt van het smeltende poolijs. Ook praat initiatiefnemer van Groen Pensioen Laurie Kos met ons mee en maakt zij positieve sociale kantelpunten tastbaar met verhalen over hun succesvolle campagnes en strategieën. Wil jij je kennis opschroeven over de klimaatcrisis en ook meepraten? Reserveer hier dan je gratis plek!
