The road to net zero. Anno 2024 leiden alle wegen naar klimaatneutraal. Geen klimaatakkoord waar netto nul, negatieve emissies of koolstofneutraal onbenoemd blijven. Er is een wereldwijd groeiende handel in negatieve emissies ontstaan, waarbij koolfstofkredieten worden ontwikkeld en verkocht. Van 2021 tot 2023 is de marktwaarde van CO2 compensatieprojecten zelfs vervijfvoudigd. Wat zijn negatieve emissies en welke rol spelen ze in het bestrijden van de gevolgen van de klimaatcrisis?
Sinds klimaatverandering serieus werd genomen op het politieke wereldtoneel hebben wetenschappers en beleidsmakers de handen ineengeslagen. Er werden modellen ontwikkeld die moesten voorspellen welke beleidskeuzes tot welke gevolgen voor het klimaat zouden leiden. Uit vrees voor al te ingrijpende financiële concessies werden al in deze eerste modellen vormen van CO2 opslag geïntegreerd. Toen enkele jaren later de kans om binnen de planetaire grenzen te blijven nog kleiner was geworden, werden er nog meer variaties op negatieve emissies uitgevonden. Naast CO2 opslag door bomen of andere natuurlijke carbon sinks werden carbon capture and storage (CCS) technologieën uitgevonden. De crux van netto nul ligt in deze ontstaansgeschiedenis. Het is het narratief dat we de uitgestoten emissies kunnen compenseren door het opnemen van CO2 in natuurlijke dan wel technologische opslag.
Ondanks de explosieve groei van handel in koolfstofkredieten heerst momenteel de consensus dat de prioriteit ligt bij het verminderen van uitstoot en dat compensatie geldt als een manier om de laatste ‘moeilijk te vermijden’ emissies uit te balanceren. Alleen is het gladstrijken van hoge uitstoot in de praktijk lastiger dan de grootschalige handel in negatieve emissies doet vermoeden. Dit komt doordat er twee soorten CO2 bestaan die via ofwel de korte dan wel de lange koolstofkringloop in de atmosfeer terechtkomen. Deze twee vormen worden bij compensatieprojecten doorgaans voor één en dezelfde aangezien, terwijl ze van elkaar verschillen in hoe snel en voor hoe lang CO2 levels verhoogd of verlaagd worden. Het uitbalanceren van fossiele emissies door opname van CO2 via bijvoorbeeld bomen is dus een concept met een inherente disbalans.
Daarnaast plaatsen veel onderzoekers hun vraagtekens bij het gebrek aan regulatie van de koolstofkredietmarkt. Nog los van vragen over de uiteenlopende mate van transparantie, nauwkeurigheid en consistentie van compensatieprojecten, moeten we onszelf de vraag stellen wie deze moeilijk te vermijden emissies toekomen. Zo lang concrete afspraken daarover uitblijven, kunnen bedrijven op papier verduurzamen en tegelijkertijd meer olie en gas uit de grond pompen.
In de rechtszaak van Milieudefensie tegen Shell oordeelde de rechter dat het bedrijf de plicht heeft om burgers te beschermen tegen de gevolgen van de klimaatcrisis. De rechter baseerde zich hiervoor op de maatschappelijke zorgvuldigheidsnorm die in de wet is opgenomen. Onder deze norm achtte de rechter het geaccepteerd om bij het nastreven van klimaatdoelen in te zetten op compensatietechnieken. Hierbij werd wel benadrukt dat het IPCC waarschuwt voor grootschalige inzet van negatieve emissies.
De interpretatie van de maatschappelijke zorgvuldigheidsnorm verandert over de jaren en is afhankelijk van wetenschappelijke ontwikkelingen en de publieke opinie. Genoeg redenen om in gesprek te blijven over CO2 compensatie en wat we verstaan onder moeilijk te vermijden emissies. Op woensdag 31 januari spreken we met een divers panel over de toekomst van CO2 compensatieprojecten. Meld je hier aan en praat mee!
