In verband met De Lage Lonen Show, gepresenteerd door FNV en IISG, spraken we met journalist en schrijver Jeroen van Bergeijk over zijn nieuwste boek Uberleven en hoe het is om aan het werk te gaan als undercoverjournalist. Met zijn initiatieven wil hij laten zien hoe de werkomstandigheden bij verschillende Nederlandse bedrijven er van binnen uitzien en wil hij lezers bewuster maken over hun online bestelgedrag.
Hi! Wie ben je en wat doe je?
“Mijn naam is Jeroen van Bergeijk en ik ben journalist en schrijver. De laatste twee jaar heb ik gewerkt als undercoverjournalist, een half jaar als Uberchauffeur – voor mijn nieuwste boek Uberleven – en voor vijf weken als medewerker in een distributiecentrum van Bol.com. Momenteel ben ik bezig met een ander project, maar daar kan ik helaas nog niets over kwijt.”
Wat inspireerde je om jouw nieuwste boek Uberleven te schrijven?
“Ten eerste nam ik vroeger regelmatig een reguliere straattaxi en daar was ik echt helemaal klaar mee. In Amsterdam had ik eigenlijk alleen maar negatieve ervaringen met de taxi’s van de standplaatsen, want de chauffeurs waren vaak onbeschoft en het was duur. En toen kwam Uber op de markt en dat vond ik een geweldig systeem. Het was goedkoop, het waren vriendelijke chauffeurs, het was makkelijk te bestellen met behulp van hun app, het was transparant en je kon zien welke route ze reden. Het waren eigenlijk alleen maar positieve ervaringen. Naarmate ik vaker een Uber had besteld, vroeg ik mij steeds meer af hoe die chauffeurs eigenlijk leven als het zo goedkoop is. Ik las een artikel in The New York Times en daarin stond dat de Uberchauffeurs in de Verenigde Staten geregeerd werden door hun app – oftewel hun hele leven werd gestuurd door die app. Bizar. Op dat moment dacht ik: ‘Dit zou wel eens een blauwdruk kunnen zijn hoe werkgevers in de toekomst met hun werknemers omgaan.’ Hier zit vast een heel mooi verhaal achter.”
Hoe was het om als Uber chauffeur te werken?
“Ik vond het heel leuk en leerzaam om een tijd als uber chauffeur in Amsterdam te werken – het was altijd al een droom om een tijdje taxichauffeur te zijn. Je krijgt allerlei soorten mensen in je auto en dat kan heel intiem zijn, omdat ze bijvoorbeeld opeens hun hart uitstorten. Je krijgt letterlijk een hele wereld in je auto. Maar om specifiek voor Uber te werken, vond ik een hele interessante ervaring. Naarmate ik langer bij Uber werkte, waardeerde ik het systeem steeds minder. Vooral omdat je via een app werkt. Je hebt zero contact met het bedrijf, want alle communicatie gaat via die app.”
Voor wat voor uitdagingen stond je?
“Bijvoorbeeld met de verkeersveiligheid. Ik denk dat de Uber app niet goed is voor de verkeersveiligheid. De druk die je voortdurend voelt om door te blijven rijden, de slechte verdiensten en de app die als een videogame is ingericht – wat het verleidelijk maakt om te blijven werken – leveren niet de uitgeruste, goed opgeleide en verantwoordelijke chauffeurs. Een voorbeeld is wanneer een klant met een klein kind een Uber bestelt. Dat kindje moet dan in een kinderzitje en dan vraag je aan Uber: ‘Wat moet ik doen?’ En dan zegt Uber: ‘Ja, dat is jouw verantwoordelijkheid, dat mag jezelf uitzoeken.’ Dus dan moet je de klant beschermen van: ‘Ja, ik neem jou niet mee.’ Maar intussen ben je er al helemaal naar toe gereden, heb je staan wachten op de klant en dan denk je: ‘Ja, kom op. Ik pak het ritje wel, want anders kost het mij geld.’ Het zou makkelijk zijn om hiervoor beleid op te stellen, iets kleins, maar dat doet Uber niet en het is altijd: je bent een zelfstandig ondernemer en je mag het allemaal zelf uitzoeken. De verantwoordelijkheid die het bedrijf wel degelijk heeft, gaan ze steevast uit de weg.”
Was het moeilijk om aan de slag te gaan?
“Dat viel in dit geval reuze mee, want ik heb gewoon onder mijn eigen naam gesolliciteerd. Ik heb niet eens gesolliciteerd. Je moet gewoon je papieren halen. Je moet een examen doen om een taxichauffeur te worden. Als je het examen hebt gehaald, krijg je een pas en dan heb je een taxivergunning. Je moet wel aan een aantal voorwaarden voldoen, zoals een eigen ‘taxi’ en blauwe nummerborden hebben. Wanneer je dat allemaal hebt, word je heel makkelijk aan het systeem gekoppeld. Ze vragen helemaal niet: ‘Wie ben je? En wat is je CV?’ Als je aan de formele voorwaarden voldoet, mag je gewoon aan de slag. Zo simpel is het.”
Wat wilde je eigenlijk naar buiten brengen?
“Hoe slim en subtiel zo’n platform eigenlijk werkt. En hoe makkelijk je dan in een situatie beland dat je veel te veel gaat werken. Een voorbeeld, Uber zegt: ‘Het werk is makkelijk, je kan werken wanneer je wilt en je kan bij Uber lekker bijklussen.’ Maar als je naar de praktijk kijkt, moet je dus een eigen taxi hebben. Uber faciliteert jou om een taxi te leasen, maar dat bedrag – het wekelijkse leasebedrag – kan je alleen terugverdienen als je fulltime gaat werken. Maar je wilt er natuurlijk ook wat aan overhouden, dus parttime werken en werken wanneer je wilt, is gewoon onzin. Het enige wat je kan doen, is zestig uur werken en dat is bijna wat al die jongens doen. Dat staat op gespannen voet met hun welzijn en de verkeersveiligheid in het algemeen.”
“Het doel was om te laten zien dat Uber een voorbeeld is van een platform bedrijf – de nieuwe economie. Het werd toen nog helemaal de hemel ingeprezen, als in: ‘Dit is de toekomst.’ Voor de klanten zijn het inderdaad allemaal positieve ervaringen, want ik was ook fan van Uber toen ik als klant daar gebruikt van maakte, maar hoe zit het met de mensen die het echte werk moeten doen?”
Hoe was hun reactie?
“Het begon met een heel lang artikel in de Volkskrant, met een vooruitblik op het boek, en daar reageerde Uber op, nadat ik het had voorgelegd. Ze lieten alles zonder reactie passeren, behalve toen ik zei dat ik slecht verdiende als chauffeur. Daar waren ze het absoluut niet mee eens. Dat was het enige wat ze wilde corrigeren. Ik kreeg niet de indruk dat ze daar heel erg mee zaten of dat het een issue was, dus dat vond ik nogal veelzeggend. Dat ze blijven communiceren naar hun chauffeurs dat ze goed verdienen, terwijl dat helemaal niet zo is, omdat Uber absoluut geen openheid van zaken geeft.”
Zou je het werk aanraden?
“Nee, ik zou het niet aanraden.”
Waarom ging je ook undercover bij webwinkel Bol.com?
“Het begon eigenlijk met dezelfde nieuwsgierigheid. Ik had verhalen gelezen over de werkomstandigheden van de distributiemedewerkers bij Amazon in Amerika. Plus het feit dat er nergens in West – Europa zoveel distributiecentra staan als in Nederland. Nederland is een distributieland, maar eigenlijk weten we heel weinig wat daar nou precies gebeurd. Ik heb toen ook gewoon gesolliciteerd en ik werd meteen aangenomen. Wat mij daar het meest opviel, is dat er een hele parallelle wereld van arbeidsmigranten is. Er wordt hierover veel geschreven, maar in mijn wereld zag ik dat niet. Die distributiecentra wordt voor een groot deel door arbeidsmigranten bevolkt. Die wonen, apart van de Nederlandse medewerkers, in vakantieparken of in hotels. Ze werken met gespecialiseerde Poolse uitzendbureaus. We hebben gewoon een hele parallelle wereld gecreëerd van arbeidsmigranten die nauwelijks raakvlakken heeft met de Nederlandse maatschappij. Dat vond ik heel bijzonder en ontluisterend om te zien.”
Waarom ben je een undercoverjournalist geworden?
“Voor mij is Journalistiek altijd een excuus geweest om mijn nieuwsgierigheid te bevredigen en in werelden te kijken waar ik normaal geen toegang tot zou krijgen. Ik heb bijvoorbeeld goud gezocht in Australië en ben met een auto naar Afrika gereden. Ik vind het leuk om dingen zelf mee te maken. Als je zegt dat je een journalist bent, krijg je vaak niet het juiste verhaal te horen – dan krijg je maar een deel of een klein deel van de werkelijkheid te zien. Ik ben een freelancer, dus het is geen beroep waar je rijk mee wordt. Begin met een goed idee van: ‘Dit is een wereld die wel eens anders kan zijn.’ Goed opschrijven en observeren hoe je het ziet. Bij bol.com was het bijvoorbeeld heel lastig, omdat je niks mee naar binnen mocht nemen. Ik had toen een aantekeningenboekje waarin ik mijn aantekeningen maakte tijdens de pauze. Het is wel apart, want je moet je gewone werk doen, maar eigenlijk ben je met je echte werk bezig, namelijk journalistiek bedrijven. Dat moet je in je vrije tijd doen, dus het is wel intens werk. Er zit ook een hoop nadelen aan. In principe moet je altijd open en eerlijk zijn over wat je bedoelingen zijn, vooral als je met collega’s bent. Dan zit je vaak de boel voor de gek te houden en dat voelt niet altijd goed.”
Opwarmertje: Wat verwacht je van het programma ‘De Lage Lonen Show’?
“Ik ben vooral benieuwd naar de input van de andere sprekers. Het is bijvoorbeeld geen leuk leven om in een distributiecentrum van bol.com te werken of om als taxichauffeur voor Uber te rijden. De betalingen zijn echt minimaal, dus ik zie daar ook weinig verbetering in. Als we het op één of andere manier kunnen veranderen dat die werknemers beter betaald worden, lijkt mij dat een goede ontwikkeling. Dus ik ben vooral benieuwd wat we kunnen doen om ervoor te zorgen dat dat verbetert.”
Hoe verander jij de wereld?
“Mijn taak als journalist, in ieder geval de laatste jaren, is het publiek laten zien hoe het is om als taxichauffeur voor Uber of als medewerker in een distributiecentrum te werken. Om te laten zien hoe zo’n wereld eruit ziet en hoe die mensen eigenlijk leven. Ze wijzer en bewuster te maken dat er bijvoorbeeld voor hun online shopping gemak mensen nodig zijn die werken in Nederland voor minimale lonen en slechte werkomstandigheden in return.”
Donderdag 9 mei is Jeroen van Bergeijk aanwezig bij De Lage Lonen Show – gepresenteerd door FNV en IISG.
Reserveer je plek hier.
