Precies twee weken geleden vond er voor het Rijksmuseum in Amsterdam op de Stadhouderskade een blokkade plaats om aandacht te vragen voor de wereldwijde klimaatcrisis. Stagiair communicatie Jelle Baars bevond zich onder de activisten en maakte een rapportage van een week lang op de barricades met Extinction Rebellion.
Jarenlang verweet ik politici en het bedrijfsleven dat er te weinig aan het klimaatprobleem werd gedaan. Hoe kon het zo zijn dat het onze leiders ogenschijnlijk niets interesseerde terwijl de klimaatwetenschap zo helder is? Meerdere studies en scripties later wist ik zeker dat onze democratie, cultuur en samenleving werden gegijzeld door een systeem dat economische belangen boven het welzijn van mens, dier en natuur stelt. In discussies over klimaat en economie voerde ik vaak het hoogste woord. Een hoop gepraat, weinig actie. Tot ik op maandag 7 oktober 2019 omstreeks half zes in de ochtend met honderden activisten achter een linie van agenten van de Mobiele Eenheid (ME) liep om de Stadhouderskade voor het Rijksmuseum te blokkeren. Nog enigszins moe van de korte nacht daarvoor plaatsten wij ons op het koude asfalt om daar vrijwillig de komende 11 à 12 uur te verblijven, totdat we één voor één zouden worden weggedragen door de politie om vervolgens in een GVB-bus op een afgelegen plek binnen de gemeentegrenzen te worden afgezet. Uit een diep geworteld gevoel van onmacht en frustratie had ik mij enkele weken daarvoor aangesloten bij de beweging Extinction Rebellion (XR) om in actie te komen en te vechten voor de laatste kans die wij als mensheid hebben om een klimaatcatastrofe en het uitsterven van de mensheid te voorkomen.
Opstand voor het leven
De actie van 7 oktober was het startschot voor de internationale actieweek ‘Opstand voor het leven – rebel without borders’ van Extinction Rebellion. In tientallen steden over de hele wereld vonden er in deze week acties van ‘burgerlijke ongehoorzaamheid’ plaats, met als doel het openbare leven te ontwrichten om zo aandacht te vragen voor de wereldwijde klimaatcrisis die het voortbestaan van de mensheid bedreigt. Gedurende de rest van de week volgden er meer protesten in de vorm van o.a. blokkades van het hoofdgebouw van ABN Amro en groepen activisten die het verkeer ophielden, ook werden er informatiebijeenkomsten en sociale evenementen voor activisten en geïnteresseerden door de hele stad georganiseerd.
Hoewel het de bedoeling was dat de blokkade dagen zou duren en dit niet gebeurde, bereikte de beweging misschien wél haar belangrijkste doel: (inter)nationale media-aandacht. Bijna de hele dag was het protest live te volgen, werden er door grote kranten interviews afgenomen, kwam het in de NOS-journaals, werden er twee woordvoerders van de beweging uitgenodigd om aan te schuiven bij De Wereld Draait Door en ruim een week later woedt er nog steeds een debat in de kranten over wat het protest nou eigenlijk betekende en rijst de vraag ‘wie zijn de mensen achter Extinction Rebellion, en wat willen ze?’ Een geweldige start van de protestweek beaamt ook Ismani, woordvoerder van Extinction Rebellion, die ik sprak in aanloop van een XR-lezing in Pakhuis de Zwijger de woensdag na het protest. Extinction Rebellion stelt de overheden wereldwijd drie eisen: (1) wees eerlijk over de ernst van de klimaatcrisis, (2) doe wat nodig is en (3) laat burgers beslissen in een burgerberaad.
Bijna 28 jaar na het ondertekenen van het eerste VN klimaatverdrag in Rio de Janeiro (1992), de officiële erkenning van de internationale gemeenschap van de klimaatcrisis, is er door overheden nog niks ondernomen om de crisis af te wenden en het uitsterven van de mensheid te voorkomen. Legale klimaatmarsen en het ondertekenen van petities in grote getalen hebben geen structurele beleidsverandering van overheden teweeg gebracht. Om gehoord te worden moet de overheid economische schade worden aangedaan, luidt het devies van Extinction Rebellion. Daarom wordt er gekozen voor ‘ontwrichtende acties van burgerlijke ongehoorzaamheid’ zoals het blokkeren van wegen, of massale ‘die-ins’ (protesten waarbij activisten in grote getalen in de openbare ruimte zich voor dood houden) zodat mensen in hun dagelijks leven worden geconfronteerd met hun boodschap en de ernst van de situatie.
Rebellenovereenkomst
Acties van burgerlijke ongehoorzaamheid en rebellie zijn volgens Extinction Rebellion gerechtvaardigd, omdat de overheid het sociale contract met haar burgers heeft geschonden omdat zij faalt in de bescherming van haar burgers, dit geeft diezelfde burgers het recht het heft in eigen handen te nemen. Kenmerkend voor de acties van Extinction Rebellion is dat ze altijd geweldloos zijn en gepaard gaan met kunst, muziek, satire en andere ludieke acties. Om dit vredige karakter van haar acties te waarborgen, gaan alle rebellen die zich hebben aangesloten bij Extinction Rebellion akkoord met de ‘rebellenovereenkomst’, waarin staat dat activisten tijden de demonstraties respect hebben voor omstanders, politie en de overheid, geen geweld gebruiken, zelf verantwoordelijk zijn voor hun acties en geen alcohol of drugs gebruiken.
Extinction Rebellion is een organisatie zonder centraal leiderschap, activisten zijn georganiseerd door middel van affiniteitsgroepen die onder meer gevormd worden tijdens de Non-Violent Direct Actions-trainingen die door de beweging door het hele land worden georganiseerd. De afgevaardigden van deze affiniteitsgroepjes komen tijdens de acties weer samen in ‘Representative Meetings’ waarbinnen de verdere koers van de actie weer wordt bepaald. Verder bestaat de organisatie uit verschillende coördinatiecirkels, bijvoorbeeld actie logistiek of media en communicatie, die gezamenlijk in een horizontale overlegstructuur de acties plannen, coördineren en communiceren.
Ondanks deze losse organisatiestructuur zijn de acties strak georganiseerd en is er een duidelijk gevoel van eenheid onder de activisten tijdens de demonstraties in de actieweek. Wat vooral opvalt, is de enorme verscheidenheid onder de activisten. Er zijn bij Extinction Rebellion niet enkel doorgewinterde activisten en krakers aangesloten. Ik sprak en zag in de actieweek verschillende bezorgde burgers uit alle hoeken van de samenleving: journalisten, wetenschappers, studenten, filmmakers, juristen en fiscalisten, ouden van dagen, raadsleden, universiteitsdocenten etc., die in de beweging actief zijn of sympathiseren met de acties en boodschap van Extinction Rebellion, zelfs de vader van de Britse premier Boris Johnson sloot zich in deze week aan bij de beweging. Extinction Rebellion wil een inclusieve en breed gedragen sociale beweging zijn en dat lijkt te lukken, bevestigt ook Ismani als hij vertelt hoe jong en oud zich tot de beweging voelen aangetrokken en hij bemoedigend wordt toegesproken door mensen in het dagelijks leven wanneer ze het XR-speldje op zijn shirt zien.
Echokamercultuur
Er zullen altijd mensen zijn die het niet eens zijn met de beweging en dit werd tijdens de blokkade op maandag duidelijk toen een verslaggever van PowNed zich onder de demonstranten mengde. PowNed publiceerde nog diezelfde dag een filmpje waarin de activisten werden afgeschilderd als onwetende nietsnutten. Het product van een oeroude mediatruc: korte videofragmenten uit hun context knippen en willekeurig achter elkaar plakken waarmee je de tegenpartij in een slecht daglicht kan stellen. Deze video resoneerde vanzelfsprekend goed binnen de doelgroep van PowNed. Ik vroeg aan Ismani of deze digitale echokamercultuur geen bedreiging vormt voor bewegingen als Extinction Rebellion, waarop hij antwoordde: “Je moet de mensen naar je toe trekken die het dichtst bij je staan, en dan vervolgens de mensen die dan weer het dichtst bij je staan, enzovoorts. Dat trekt de kar.” Hij wijdde verder uit over de actieve volgers van PowNed en de reacties op sociale media: “dat is ook een marginale groep. Net als de mensen die de moeite nemen om op social media hele nare dingen te plaatsten, dat is maar een heel klein gedeelte van de bevolking, dat is geen afspiegeling van de bevolking”.
Reflectie
Op zaterdag 12 oktober kwam aan de actieweek in Amsterdam een einde met een laatste actie op de Blauwbrug. De actie werd een dag van tevoren bekend gemaakt via de interne kanalen van de beweging. Toen ik die ochtend aankwam was de blokkade reeds omsingeld door busjes van de ME en werden de mensen in de blokkade al afgevoerd in dezelfde GVB-bussen waarmee ik vijf dagen eerder diep in het Westelijk Havengebied werd gedropt. Hoewel de ME er snel bij was, bleef de sfeer gemoedelijk. Veel omstanders vroegen om flyers of gingen in gesprek met activisten over de noodzaak van dit soort acties. De meerderheid toonde sympathie, een minderheid werd boos omdat ze moesten omfietsen. Het was een passend einde aan een actieweek waarin Nederland werd wakker geschud om de noodzaak van ingrijpende maatregelen om een klimaatcatastrofe te voorkomen in te zien. Er breekt voor Extinction Rebellion nu een periode aan van herstel en reflectie op haar eigen acties. Hierin moet goed geluisterd worden naar het publieke debat en de stemming in het land om in een volgende actieweek nóg beter voorbereid te zijn en zo te zorgen dat het gecreëerde momentum in een volgende actieweek omgezet wordt in daadwerkelijke verandering.
