Hoe weet je zeker wat waar is (en wat niet) in een tijd waarin de juiste informatie van levensbelang is? Tegelijk met de pandemie, maken we ook een infodemie door: de wereld wordt overspoeld door nepnieuws. Misschien wel de venijnigste variant daarvan: staatsgedreven desinformatie. Onze online newsfeeds zijn een slagveld geworden voor de grootmachten. Vooral de Russen lijken meesters in het strategisch inzetten van desinformatie. Russische trollen produceren voortdurend hele en halve onwaarheden, nepnieuws dat verschijnt op sociale media en nieuwssites. Doel: verwarring zaaien, bevolkingsgroepen uit elkaar spelen en bondgenootschappen onder spanning zetten. Tegenlicht ging op bezoek bij de Baltische staten en zag hoe de loopgraven van de informatieoorlog er van dichtbij uitzien. Vanavond gaan we verder in gesprek over de dreiging van desinformatie en de oorlog van de toekomst.
Over de aflevering
Tegenlicht duikt in Litouwen en Letland in, om de informatieoorlog die daar in volle gang is gade te slaan. De loopgraven van die oorlog worden bevolkt door Litouwse elfen, Letse televisiepresentatoren en, jawel, Nederlandse soldaten.
De Litouwers lopen voorop in de strijd tegen desinformatie: hun leger heeft een control room die 24 uur per dag de media monitort op nepnieuws. En dat is nog niet alles: het land beschikt over een 5.000 man sterk vrijwilligersleger van trollenbestrijders: de online Elfen, die samenwerken met de fake news-jagers van Debunk.eu.
De NAVO, en daarmee ook het Nederlandse leger, heeft ook boots on the ground in deze frontlinie: met 110 man draagt Nederland bij aan de NAVO-inzet Enhanced Forward Presence in Litouwen. Toch horen we weinig over deze missie, waar het conflict zich niet fysiek ontvouwt. Het zijn de kleine dingen waaraan je hier voelt dat er in stilte een strijd woedt: Zo worden Nederlandse militairen die hier op missie gaan, getraind om geen slachtoffer te worden van Russische trollen. De lessen die ze leren variëren van ‘log nooit in op open wifi’, tot: ‘zorg dat je nooit met wapen in de aanslag naast lokale kinderen op de foto gaat staan’. Je weet immers nooit hoe zo’n foto gebruikt kan worden.
In buurland Letland heeft de NAVO het Strategic Communications Center of Excellence opgetuigd. Bij deze denktank proberen de bondgenoten een antwoord te formuleren op de Russische aanpak. Prominente NAVO-onderzoeker Elina Lange stelt dat het doel van verwarring zaaien over de waarheid de eerste stap is in het proces van manipulatie.
Iets verderop, in de Letse studio van zender TV3, wordt de strijd tegen Russische desinformatie uitgevochten op prime time. Het wekelijkse programma Theorie van Leugens legt iedere week een nieuwe Russische leugencampagne bloot. De makers zien zichzelf als patriotten, en zijn als de dood dat de grote Russische minderheid in Letland door het Kremlin gebrainwashed wordt.
Zulke zorgen worden door velen in de Baltische staten gedeeld. Want opponent Rusland beheerst deze informatieoorlog als geen ander. Tegenlicht kijkt mee hoe je kunt terugvechten, en vraagt zich af: valt deze strijd nog te winnen?
Met o.a.:
- Raimundas Karoblis, minister van defensie van Litouwen
- Elina Lange, NAVO-onderzoeker
- Arta Ģiga, televisiemaker en fake news-jager
- Vaidas Saldziunas, journalist en fake news-jager
- Viktoras Daukšas, oprichter debunk.eu
- “The Hawk”, Elfenleider
Kijk hier VPRO Tegenlicht Meet Up #151: ‘Poetin’s waarheid volgens Peter Pomerantsev’ van februari 2o19 terug.
Kijk hier VPRO Tegenlicht 'Poetin's waarheid volgens Peter Pomerantsev' terug. De Brits/Russische Peter Pomerantsev werkte tien jaar lang voor de Russische televisie tijdens Poetins presidentschap, en maakte van dichtbij mee hoe het Kremlin media inzet om de Russen een gemanipuleerde waarheid voor te schotelen. Fake news. Terug in Londen ziet hij het opnieuw gebeuren. Elk land, elke politieke partij: ieder z’n eigen waarheid. De pr-machine van Poetin was slechts een voorproefje.
Verzonnen nieuwsfeiten, bewerkte foto’s, geënsceneerde filmpjes, betaalde onruststokers. Heeft het Rusland van Vladimir Poetin een nieuw soort informatieoorlog ontwikkeld? Of is het allemaal slechts blufpoker?
As the coronavirus pandemic spreads, Russia appears to be observing the adage that you should never let a good crisis go to waste.Seeking to capitalize on the chaos and promote its own soft power, the Kremlin has taken Beijing’s lead and started love-bombing struggling nations with medical aid, and stepping up its efforts to broadcast propaganda and sow disinformation on state and social media.
Litouwse militairen zijn verwikkeld in een informatieoorlog. Ze strijden tegen nepnieuws uit Rusland, dat de oud-Sovjet-republiek met een Russische minderheid bestookt. En als het niet lukt, zijn er altijd nog de elfen die het tegen de Russische trollen opnemen.
