Op 29 januari zullen vier jonge kunstenaars met wortels in het huidige Indonesië ons meenemen in hun zoektocht naar verzachting voor de pijnen van het kolonialisme tijdens het programma ‘Op zoek naar verzachting‘. We onderzoeken de kracht van kunst in het doorbreken van het generatielange ‘zwijgen’ over het koloniale verleden en in het ontdekken van je wortels en je culturele identiteit. Maar wat is dit ‘zwijgen’ precies? Wie zwijgen er? Maar misschien nog belangrijker; wie luistert niet? Om deze vragen te beantwoorden richt ik mij op twee specifieke gemeenschappen in Nederland die zich intensief bezighouden met het thema van zwijgen.
Het doorbreken van zwijgen binnen de Javaans-Surinaamse gemeenschap
Eerder organiseerden mensen uit de Javaans-Surinaamse gemeenschap in Nederland in samenwerking met de Week Tegen Racisme bij het Pop-up Podium van het Bijlmer Parktheater een programma over ‘De Erfenis van Zwijgen’. De Javaans-Surinaamse gemeenschap vormt in Suriname een belangrijk onderdeel van de samenleving, maar in Nederland is het nog een onzichtbare gemeenschap van ongeveer 33.000 mensen. Tijdens het evenement werd er stilgestaan bij het effect van de beeldvorming op de Javanen in Suriname en in Nederland, zowel in het verleden als in het heden. De theatergroep LUSU gaf het evenement een artistieke invulling vanuit hun drukbezochte voorstelling genaamd ‘Duizend Dagen’. Het is een theaterstuk dat het intergenerationele trauma en de drie-gelaagdheid van de Javaans-Surinaamse gemeenschap aan de kaak stelt en reflecteert op de vraag of er vanuit de Javaans-Surinaamse achtergrond een plek is om te participeren in de westerse wereld.
Uit dit programma blijkt dat zwijgen een belangrijk thema is binnen de Javaans-Surinaamse gemeenschap. Vooral de jongere generatie voelt een sterke drang om het zwijgen over het verleden te doorbreken. Dit verlangen komt voort uit verschillende beweegredenen. Enerzijds willen zij meer inzicht krijgen in hun eigen achtergrond en geschiedenis. Anderzijds is er een duidelijke wens om het stereotype beeld van de Javaans-Surinaamse gemeenschap te nuanceren en te doorbreken.
De jongere generatie pleit ook voor een herwaardering van het zwijgen. In een samenleving zoals die van Nederland, die sterk kapitalistisch is en waar assertiviteit vaak als noodzakelijke eigenschap wordt gezien, wordt stilte vaak geïnterpreteerd als een gebrek aan daadkracht of ambitie. Dit zorgt ervoor dat degenen die minder snel hun stem laten horen, al snel als terughoudend worden bestempeld. Echter, deze benadering doet geen recht aan de complexiteit van zwijgen binnen andere contexten en culturen. Binnen de Javaans-Surinaamse gemeenschap heeft stilte niet alleen een praktische, maar ook een diepere culturele betekenis. Het is te kort door de bocht om stilte louter te zien als iets negatiefs of als een tekortkoming. Deze jonge generatie benadrukt dan ook dat context bepalend is voor hoe zwijgen geïnterpreteerd moet worden. Het doorbreken van het zwijgen gaat daarom niet alleen over praten, maar ook over begrip en het erkennen van de waarde die stilte in verschillende culturen kan hebben.
Het doorbreken van zwijgen binnen de Indo-Europese gemeenschap
Ook jongere generaties uit de Indo-Europese gemeenschap voelen een urgentie om te leren over de levens van hun voorouders tijdens en na de bezetting van het huidige Indonesië. Aan de ene kant willen zij meer te weten komen over hun afkomst en de verhalen die hun identiteit hebben gevormd. Aan de andere kant heeft het zwijgen ook invloed op het bespreken van beladen onderwerpen in het algemeen: waarom zwijgen we over zware en gevoelige onderwerpen? Waarom voelen we de druk om altijd sterk en onverstoorbaar te zijn? Waarom schuwen we het stellen van diepgaande vragen aan elkaar?
Binnen de Indo-Europese gemeenschap in Nederland wordt dit fenomeen vaak aangeduid als het ‘Indisch Zwijgen’. Zo wordt in de documentaire ‘Indisch Zwijgen’ van Juliette Dominicus en Sven Peetoom ‘zwijgen’ als officiële term in deze context gebruikt. De documentaire gaat over drie Indo-Europese jongeren van de derde generatie, die in hun eigen familiegeschiedenis duiken in een poging het generatielange ‘Indisch zwijgen’ te doorbreken. Hoe beïnvloedt het verzwegen verleden hun huidige leven? Hoe kunnen zij als derde generatie uitdragen wat het betekent om Indo-Europees te zijn? De documentaire vormt een startpunt voor een gesprek over een verleden van Nederland dat tot op heden vaak onderbelicht blijft.
Het doorbreken van deze stilte heeft een belangrijke functie. Het is niet alleen essentieel voor het begrijpen van onze persoonlijke en gedeelde geschiedenis, maar ook voor het proces van dekolonisatie, zowel individueel als collectief. Door aandacht te geven aan onzichtbare of verzwegen verhalen, creëren we ruimte in onze collectieve herinnering voor perspectieven die lange tijd genegeerd of gemarginaliseerd zijn. Deze bewustwording is cruciaal om als samenleving stappen te zetten richting een inclusiever en gedeeld begrip van ons verleden, en daarmee ook van onze toekomst.
Op zoek naar verzachting
Kunst is een outlet voor expressie van moeilijke emoties; een medium dat onbeantwoorde vragen over het verleden en onuitgesproken emoties kan transformeren in iets tastbaars en iets begrijpelijks. Tijdens het programma ‘Op zoek naar verzachting’ op 29 januari zullen we dit verder gaan onderzoeken.
